चित्रकार गोपाळ देऊसकर

चित्रकार गोपाळ देऊसकर

फोटो सौजन्य: गुगल

या ब्लॉगचेस्वरूप बघता हे कलासमक्षेचे नाही किंवा यात अंतर्भूत असणार्‍या कलावंतांचे निव्वळ चरित्र सांगणारे नाही. सदर ब्लॉग महाराष्ट्रातील ज्या चित्रकाराबद्दल सांगावेसे वाटते अशा व्यक्तिचित्रकाराचे हे लिखाण आहे.
“चित्रकार गोपाळ देऊसकर” या ब्लॉग मध्ये व्यक्तिचित्रकार गोपाळ देऊसकर यांचे चरित्र, वैशिष्ट यांचे प्रतिबिंब कथानकातून उलगडत जात. चित्रकार गोपाळ देऊसकर यांच्या विषयी लिहिताना या प्रबंधात यांच्या बद्दल कथा, आख्यायिका, आठवणी, दंतकथा, अशा अनेक गोष्टींचा वापर करून लिखाणाचा प्रयत्न केला आहे.
आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे पोर्ट्रेट पेंटर म्हणून गोपाळ देऊसकर यांची जगभरात ओळख आहे. देऊसकरांनी मुंबईच्या सर जे. जे. स्कूल ऑफ आर्ट इथून जी. डी. आर्ट ही पदविका घेतल्यानंतर, इंग्लंडच्या रॉयल अकादमी येथेही चित्रकलेचे शिक्षण घेतले. रॉयल अकादमीच्या वासंतिक प्रदर्शनात सतत पाच वर्ष त्याच्या चित्रांची निवड झाली आहे. जगभरातील विविध कलासंग्रहांचा त्यांनी अभ्यास केला होता. जयपूर, बडोदा, पालनपूर, कूचबिहार यासारख्या संस्थानात राजचित्रकार म्हणून राज्यांची आणि राण्यांची व्यक्तिचित्रे त्यांनी केली. आपल्याकडे पेस्तनजी बोमनजी यांच्यापासून व्यक्तिचित्रे करणाऱ्या चित्रकारांची जी परंपरा आहे, त्यात गोपाळ देऊसकरांना एक वेगळं आणि महत्त्वाचं स्थान आहे. सर्वसामान्यांना देऊसकर परिचित आहेत ते ‘टिळक स्मारक मंदिर’ आणि ‘बालगंधर्व रंगमंदिरा’तील अनुक्रमे लोकमान्-य टिळक आणि बालगंधर्वांच्या व्यक्तिदर्शनात्मक चित्रांमुळे. चित्रकलेच्या क्षेत्रात त्यांच्या कामाइतक्याच त्यांच्याबद्दलच्या खऱ्याखोट्या वदंता प्रसिद्ध आहेत.
गोपाळ देऊसकर हे मराठी चित्रकार होते. १९२७-३६ दरम्यान मुंबईच्य जे.जे. स्कूल ऑफ आर्ट या मानांकित संस्थेत त्यांनी चित्रकलेचे पद्धतशीर प्रशिक्षण घेतले. पुढे निजामाने खास शिष्यवृत्ती देऊन चित्रकलेच्या प्रगत अभ्यासाकरता त्यांना युरोपात पाठवले. १९३४, १९३६, १९३८ साली लंडनमधील चित्रप्रदर्शनांत त्यांची चित्रे मांडण्यात आली होती. भारतात परतल्यावर त्यांना जे.जे. स्कूल ऑफ आर्ट संस्थेच्या डेप्युटी डायरेक्टर पदावर नेमले गेले. त्यांच्या चित्रकौशल्यामुळे बाँबे आर्ट सोसायटीने त्यांना सुवर्णपदक देऊन गौरवले. पुण्याच्या बालगंधर्व रंगमंदिर, टिळक स्मारक मंदिरातील त्यांनी रंगविलेली भित्तिचित्रे अतिशय प्रसिद्ध आहेत. फेब्रुवारी ८, १९९४ रोजी त्यांचे निधन झाले.
देऊसकर कुटुंब हे मूळचे देवास,मध्यप्रदेश येथील होते, पण नंतर अहमदनगर येथे स्थायिक झाले.तीन पिढ्यांपासून देऊसकर यांच्या घरात कलेची पार्श्वभूमी होती. त्यांचे आजोबा वामन आणि त्यांचे वडील हे मूर्तिकार होते. गोपाळ यांचे वडील मिशन हायस्कूलमध्ये चित्रकला शिक्षक होते.मोठे काका रामकृष्ण देऊसकर हे विसाव्या शतकातील गाजलेले चित्रकार होते. हैदराबाद येथील सालारजंग वस्तू संग्रहालयाच्या उभारणीत नबाबासोबत त्यांचे महत्वाचे योगदान होते.म्युझियमचे ते पहिले क्युरेटर होते.
गोपाळ देऊसकर हे दोन वर्षाचे असताना आलेल्या फ्लूच्या साथीत आई आणि वडील यांचा मृत्यू झाला. ते आणि त्यांची मोठी बहिण शांता हिचा १९२१ पर्यंत नातेवाइकांनी सांभाळ केला.नंतर ते हैदराबाद येथे रामकृष्ण देउसकर या काकांकडे सहा वर्षे राहिले. १९२७ साली त्यांनी मुंबईच्या सर जे.जे.स्कूल ऑफ आर्टमध्ये प्रवेश घेतला.सुरुवातीस ते खेतवाडी येथे ललितकलादर्श या नाटकमंडळीच्या बिऱ्हाडात राहिले.
चित्रकार गोपाळ देऊसकर ही कहाणी आहे त्यांच्या चित्रनिर्मितीची. बालपणीच त्यांच्यातले चित्रगुण प्रकटले. उत्तरोत्तर ते बहरत गेले. या कलेच्या जोरावर ते इंग्लंडला जाऊन रॉयल ऍकॅडमीत शिकले. भारतीय संस्थानिकांच्या राजवाडयातून वावरले. पुण्याच्या 'टिळक स्मारक मंदिरा'तील लोकमान्य टिळक जीवनदर्शन आणि 'बालगंधर्व रंगमंदिरा'तील बालगंधर्व त्यांच्या कुंचल्यातून साकार झाले. त्यांच्या कॅनव्हासवर कोटयवधींचे दागिने ल्यालेली राणी उमटली, तशीच दूध विकणारी खेडूत स्त्रीही! अशी त्यांची कित्येक चित्रे! ही कहाणी आहे देऊसकरांच्या व्यक्तिगत जीवनाची.

····